Kontaktörler elektrik devrelerinde yüksek akımları güvenli ve verimli bir şekilde kontrol etmek için tasarlanmış cihazlardır. Çalışma prensipleri, elektro mıknatısların oluşturduğu manyetik kuvvetlerle devreyi açıp kapamaya dayanır. Bu durum onları büyük endüstriyel sistemlerde sık kullanılan bir anahtarlama cihazı yapar.

Elektrik motorlarından aydınlatma sistemlerine, endüstriyel otomasyondan enerji dağıtımına kadar birçok alanda kullanılır. Güvenli ve verimli bir elektrik kontrolü adına doğru şekilde seçilmesi ve bağlanması sistemin uzun ömürlü ve güvenilir olmasını sağlar. Seçim yaparken ise akım kapasitesi, gerilim seviyesi ve kullanım amacı gibi teknik özelliklere dikkat etmek gerekir. Cihazın motor ya da aydınlatma gibi yük tiplerine uygun olması gerekir. Ayrıca güvenilir çalışma için elektriksel ömrü ve mekanik dayanıklılığı göz önünde bulundurulmalıdır. Ortam koşullarına dayanıklılığı ve enerji verimliliği de seçimde belirleyici olacaktır.

Kontaktör Nedir? Ne işe Yarar?

Kontaktör, elektrik devrelerinde yüksek akımları kontrol etmek için kullanılan elektromekanik bir anahtarlama cihazıdır. Elektrik motorları, aydınlatma sistemleri, ısıtıcılar ve diğer büyük elektrikli ekipmanların çalıştırılması ve durdurulması amacıyla kullanılır. Bir kumanda devresi aracılığıyla düşük akım kullanarak büyük akımları kontrol ederler. Bu da onları güvenli ve verimli bir kontrol cihazı haline getirir.

Esas olayı ise elektromıknatıs kullanarak devreyi açıp kapatmaktır. Bir elektrik akımı bobin üzerinden geçtiğinde bobin manyetik bir alan oluşturur ve bu manyetik alan, hareketli kontakları çekerek ana devrenin kapanmasını sağlar. Akım kesildiğinde ise yaylar kontakları eski pozisyonlarına geri getirir. Böylece devre açılır. Bu şekilde uzaktan kumanda edilen devrelerde büyük elektriksel yükleri açıp kapamak için tercih edilirler.

Yüksek akımları güvenli bir şekilde kontrol edebilme özellikleri sayesinde endüstriyel otomasyon sistemlerinde ve enerji dağıtım ağlarında kritik bir rol oynarlar. Üstelik kısa devre ya da aşırı yüklenme gibi durumlarda sistemin güvenliğini sağlamak için termik rölelerle birlikte kullanılırlar.

Kontaktör Çalışma Prensibi

Kontaktör çalışma prensibi, elektromıknatıs kullanarak bir devreyi uzaktan kontrol etmeye dayanır. Ana bileşenleri arasında bir elektromıknatıs, sabit ve hareketli kontaklar, yaylar ve bir bobin bulunur. Bobin üzerinden elektrik akımı geçtiğinde elektromıknatıs devreye girerek hareketli kontakları sabit kontaklara doğru çeker ve böylece elektrik devresi kapanır. Bu işlem, elektrik motoru veya büyük bir endüstriyel cihazı gibi yüksek akımlı bir yükün devreye girmesini sağlar.

Bobin enerji aldığında oluşturduğu manyetik alan, yayların gerilimini yenerek kontakları bir araya getirir ve devreyi tamamlar. Devrenin kapanmasıyla birlikte elektrik enerjisi yük cihazlarına iletilir ve cihazlar çalışmaya başlar. Bobindeki elektrik akımı kesildiğinde manyetik alan ortadan kalkar ve yaylar hareketli kontakları geri iter. Devre açılır ve elektrik akışı durur.

Kontaktörler kumanda devresindeki düşük akımlarla çalışır ve bu sayede operatörler büyük elektrik yüklerini uzaktan güvenli bir şekilde kontrol edebilir. Kısa devre, aşırı akım ya da aşırı yüklenme gibi durumlarda devreyi korumak için termik röleler gibi koruma elemanlarıyla birlikte kullanılır. Bu fonksiyonlar onu endüstriyel otomasyon, enerji dağıtım sistemleri ve büyük elektrik motorlarının kontrolünde vazgeçilmez hale getirir.

Kontaktör Nasıl Bağlanır?

Kontaktörün doğru bir şekilde bağlanması, devrenin güvenli ve verimli çalışması için kritik değere sahiptir. Kontrol devresi ve güç devresi şeklinde iki ana bölümden oluşur. Güç devresi, yüksek akımları taşıyan hatların bağlandığı kısımdır. Kontrol devresi ise cihazı açıp kapatan kumanda sinyallerinin geçtiği yerdir. Bağlantı sürecine başlamadan önce cihazın elektrik devresinin kapalı olduğundan ve enerji kaynağının devre dışı bırakıldığından emin olunmalıdır.

• Kontrol devresinin bağlantısı: Kontrol devresi, bobine elektrik sağlayarak açılmasını ve kapanmasını sağlar. Bu devre düşük akım ile çalışan bir anahtarlama cihazı tarafından kontrol edilir. İlk olarak üzerindeki "A1" ve "A2" terminalleri kontrol devresine bağlanır. "A1" terminali faz hattına, "A2" terminali ise nötr veya toprak hattına iletilir. Bu bağlantı, enerji verilmesini sağlar ve bobin enerji dolduğunda devre kapanarak kontaklar bir araya gelir.
• Güç devresinin bağlantısı: Güç devresi, yüksek akımları taşıyan ana devredir. Sabit kontaklar (L1, L2, L3) güç kaynağına, hareketli kontaklar (T1, T2, T3) ise kontrol edilecek olan yük cihazına (motor, aydınlatma, ısıtıcı gibi) bağlanır. Kontaktör enerji dolduğunda bu kontaklar kapanarak elektrik yüküne güç sağlar. L1, L2, L3 giriş terminallerine faz kabloları bağlanır. T1, T2, T3 ise cihazın çıkış terminallerine bağlanır. Eğer üç fazlı bir motor kontrol ediliyorsa her faza bir hat bağlanarak motorun dengeli çalışması sağlanır.
• Yardımcı kontakların bağlantısı: Ana kontakların dışında yardımcı kontaklar da bulunur. Bu yardımcı kontaklar (NO - Normally Open ya da NC - Normally Closed) devrede sinyal veya kontrol amacıyla kullanılır. NO kontakları, kontaktör enerji dolduğunda kapanır ve sinyal devresine enerji verir. NC kontakları ise açılır ve sinyal kesilir. Yardımcı kontaklar otomasyon sistemlerinde kontrol sinyalleri göndermek ya da başka cihazları çalıştırmak için kullanılır.
• Topraklama ve koruma: Devrelerde güvenli çalışma için topraklama yapılması büyük önem taşır. Güç devresi ve kontrol devresi bağlantıları tamamlandıktan sonra tüm metal parçalar ve ekipmanlar doğru bir şekilde topraklanmalıdır. Ayrıca devre aşırı akım ve kısa devrelere karşı koruma sağlamak için sigortalar ve termik rölelerle birlikte kullanılmalıdır.

Bağlantı, güç ve kontrol devrelerinin doğru bir şekilde birbirine bağlanmasına dayanır. Kontrol devresi, bobine enerji vererek cihazı açıp kapatır. Güç devresi ise yüksek akımları yük cihazlarına iletir. Yardımcı kontaklar ek kontrol sinyalleri için kullanılırken topraklama ve koruma elemanları sistemin güvenli çalışmasını sağlar.

Kontaktör Çeşitleri

Kontaktörler, kullanım alanlarına ve yapılarına göre farklı türlerde sınıflandırılırlar. Aşağıdaki bu sınıflandırma elektriksel ihtiyaçlara ve devrenin özelliklerine göre doğru cihazın seçilmesine yardımcı olur.

• AC: Alternatif akımla (AC) çalışan cihazlar en yaygın kullanılan çeşitlerinden biridir. Endüstriyel elektrik motorlarını, aydınlatma sistemlerini ve ısıtıcıları kontrol etmek için kullanılırlar. AC modeller fazlar arasında yüksek gerilimde güvenli anahtarlama sağlayarak sistemin güvenli çalışmasını sağlar. Elektrik motorları ve büyük makineler gibi yüksek güçlü cihazların kontrolünde tercih edilirler.
• DC: Doğru akımla (DC) çalışan modeller, alternatif akım yerine doğru akım devrelerinin kontrolü için tasarlanmıştır. Daha düşük voltajlı ve daha küçük yükler için kullanılır. Bataryalar, solar enerji sistemleri ve doğru akım motorlarının devreye alınmasında yaygın olarak kullanılırlar. Ark oluşumunu önlemek için devre açıldığında daha hızlı bir kesme işlemi yapılır.
• Yardımcı: Ana devreyi açıp kapatan modellere ek olarak sinyal ve kontrol amacıyla kullanılan yardımcı cihazlar da vardır. Büyük güç devrelerini değil, sinyal ya da küçük kontrol devrelerini kontrol eder. Otomasyon sistemlerinde ya da enerji dağıtım sistemlerinde durumu izleme veya ikinci bir cihazı tetikleme amacıyla kullanılırlar. NO (Normally Open – Normalde Açık) ve NC (Normally Closed – Normalde Kapalı) kontakları ile sinyal devrelerini yönetirler.
• Vakum: Yüksek gerilim ve yüksek akım devrelerinde kullanılan bir türdür. Anahtarlama işlemi vakum ortamında gerçekleşir. Bu sayede ark oluşumu ve aşınma minimuma indirilir. Enerji üretim tesislerinde ve ağır sanayi sektörlerinde tercih edilir. Vakum ortamı sayesinde arkın hızla söndürülmesi ve devre elemanlarının uzun ömürlü olması sağlanır.
• Termik: Elektrik motorları gibi cihazları aşırı ısınma ya da aşırı yüklenmeye karşı koruyan türdür. Bir termik röle ile birlikte kullanılırlar. Devreye entegre edilmiş termik koruma elemanları sayesinde motor veya cihaz aşırı yüklendiğinde devreyi keser. Motorları yanma riskine karşı koruyarak sistemin güvenliğini sağlar.
• Zaman röleli: Belirli bir süre sonra açılıp kapanabilen türlerdir. Zamanlayıcı devreye girer ve önceden belirlenmiş süre sonunda devreyi kapatır ya da açar. Otomatik aydınlatma sistemlerinde ısıtma-soğutma sistemlerinde ve diğer zaman bazlı kontrol gerektiren uygulamalarda kullanılırlar.
• Manyetik: Manyetik alan kullanarak açma ve kapama işlemi yapan elektromekanik cihazlardır. Kontrol bobini üzerinden geçen elektrik akımı, manyetik bir alan oluşturarak hareketli kontakları sabit kontaklara çeker ve devreyi kapatır. Endüstriyel ortamlarda yaygın olarak kullanılır ve yüksek yüklerin kontrolünde büyük avantaj sağlar.
• Kilitlemeli (latch): Bir kez enerji dolduğunda devrede kalır ve tekrar sinyal verilene kadar açık pozisyondadır. Özellikle güvenlik sistemlerinde alarm devrelerinde ve acil durdurma fonksiyonlarında kullanılır. Kilitleme mekanizması sayesinde enerji kesilse bile devrede kalma özelliği vardır.
• Sessiz (solid-state): Mekanik hareket olmadan tamamen elektronik olarak çalışan modellerdir. Geleneksel cihazlardaki mekanik aşınma ve ark oluşumunu ortadan kaldırır. Sessiz çalışma ve uzun ömürlü kullanım için tercih edilir. Hızlı anahtarlama gereken sistemlerde elektronik cihazların kontrolünde kullanılır.

Kontaktör Kullanım Alanları

Kontaktörler, elektrik devrelerinde yüksek akımları güvenli ve verimli bir şekilde açıp kapama yetenekleri sayesinde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bilhassa endüstriyel tesislerde, otomasyon sistemlerinde ve elektrikli cihazların kontrolünde yaygın olarak kullanılmaktadır.

• Elektrik motorları kontrolü: En yaygın kullanıldığı alanlardan biri elektrik motorlarının kontrolüdür. Elektrik motorları yüksek akımlarla çalıştıkları için bu akımların güvenli bir şekilde açılıp kapatılması önem arz eder. Motorları başlatma ve durdurma işlemlerinde kullanılır. Bu sayede operatörler motorları uzaktan kontrol edebilir ve motor aşırı yüklenme durumunda koruma altına alınabilir. Aynı zamanda motorun devir yönünü değiştirme işlemleri için de kullanılabilir.
• Aydınlatma sistemleri: Büyük ölçekli aydınlatma sistemlerinde çok sayıda lambayı veya aydınlatma devresini aynı anda kontrol etmek gerektiğinde devreye girer. Ticari binalar, stadyumlar, endüstriyel tesisler ve sokak aydınlatmalarında yüksek güçlü aydınlatma sistemleri kontrol edilir. Zamanlayıcılar ya da sensörlerle entegre edilerek aydınlatma sistemlerinin otomatik açılıp kapanması sağlanabilir.
• Isıtma ve soğutma sistemleri: Merkezi ısıtma ve soğutma sistemlerinin kontrolünde de yaygın olarak kullanılır. Isıtıcılar, klimalar ve diğer HVAC (Isıtma, Havalandırma ve Klima) ekipmanları, büyük akımlar gerektiren cihazlar olduğundan bu cihazların güvenli bir şekilde açılıp kapatılmasını sağlamak için kullanılır. Termostatlar aracılığıyla otomatik sıcaklık kontrolü için de tercih edilir.
• Otomasyon sistemleri: Endüstriyel otomasyon sistemlerinde makinelerin ve cihazların çalışmasını kontrol eden temel bileşenlerden biridir. Otomasyon hatlarında makinelerin başlatılması, durdurulması ve koordinasyonu yapılır. Üretim hatlarında makinelerin birbirine senkronize şekilde çalışmasını sağlamak için kullanılarak güvenli ve verimli bir otomasyon sağlanır.
• Enerji dağıtım ve güç yönetimi: Enerji dağıtım sistemlerinde enerji kesintisi veya yük paylaşımı gibi durumlarda büyük güç devrelerini açıp kapatmak için kullanılır. Elektrik şebekelerindeki yükleri güvenli bir şekilde kontrol etmek ve elektrik kesintisi durumunda devrelerin hızlıca devreye alınması için devrede olur. Ayrıca jeneratör sistemlerinin devreye alınması ve devreden çıkarılması işlemleri de yapılır.
• Kompanzasyon sistemleri: Elektrik sistemlerinde reaktif gücü dengelemek amacıyla kullanılır. Bu sistemlerde kullanılan kondansatör bankaları, kontaktörler aracılığıyla devreye alınır ve çıkarılır. Kompanzasyon sistemleri, elektrik şebekesinin verimli çalışmasını sağlamak için kullanıldığından, bu sistemlerde rol oynar.
• Yedek güç ve kesintisiz güç kaynakları (UPS): Kesintisiz güç kaynakları (UPS) ve jeneratör sistemlerinde elektrik kesintisi durumunda yedek güç devreye girdiğinde kullanılır. Bu tür sistemlerde ana enerji kaynağı kesildiğinde yedek güç kaynağının devreye alınması ve enerji tekrar geldiğinde yedek güç kaynağının devreden çıkarılması için kritik bir rol oynar. Bu, sistemin sorunsuz bir şekilde çalışmasını ve kesinti süresinin en aza indirilmesini sağlar.
• Asansör ve vinç sistemleri: Asansörler, vinçler ve diğer kaldırma sistemlerinde yaygın olarak kullanılır. Bu cihazların motorlarını ve yön kontrolünü sağlayan kontaktörler, sistemlerin güvenli çalışması için kritiktir. Yüksek güç gerektiren bu sistemlerde motorların kontrollü bir şekilde başlatılması ve durdurulması sağlanır.
• Yiyecek ve içecek endüstrisi: Gıda işleme tesisleri ve içecek üretim hatlarında üretim sürecini otomatikleştirmek ve makineleri güvenli bir şekilde çalıştırmak için kullanılır. Yüksek güçlü makineler ve sürekli çalışma gerektiren cihazlar kontrol edilerek operatörlerin güvenliği sağlanır ve üretim süreci optimize edilir.
• Madencilik ve ağır sanayi: Madencilik ve ağır sanayi gibi yüksek güç gerektiren endüstrilerde makinelerin ve elektrik motorlarının kontrolü için tercih edilir. Bu tür ortamlarda kullanılan makineler büyük elektrik motorlarına sahiptir ve bu motorların güvenli bir şekilde devreye alınması ve kapatılması için kullanılır. Ağır sanayi makinelerinde makine güvenliğini sağlamak amacıyla aşırı yük ve kısa devre koruma devreleriyle birlikte kullanılır.

Kontaktör Satın Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Kontaktör satın alırken devre ve uygulama gereksinimlerini karşılayacak doğru ürünün seçilmesi oldukça önemlidir. Yanlış bir seçim, cihazın arızalanmasına ya da güvenlik risklerine yol açabilir. 

• Kullanılacak devrenin gerilim ve akım kapasitesine uygun bir cihaz seçilmelidir.
• Uygulamanın gerektirdiği kontak sayısı ve yapısı (NO/NC) dikkate alınmalıdır.
• Fiziksel boyutları ve montaj şekli kullanılacak alana uygun olmalıdır.
• Bobin gerilimi, kullanılacak enerji kaynağına göre AC ya da DC olarak belirlenmelidir.
• Kontak malzemesi, uzun ömür ve dayanıklılık sağlayacak kalitede olmalıdır.
• Aşırı yük ve kısa devre koruma niteliklerine sahip olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Çalışma sıcaklık aralığı, kullanılacak ortamın koşullarına uygun olmalıdır.
• Mekanik ve elektriksel ömrü uzun olan modeller tercih edilmelidir.
• Uygulama alanına (motor, aydınlatma vb.) uygunluk göz önünde bulundurulmalıdır.
• Güvenilir markalar tercih edilmeli ve kalite sertifikalarına dikkat edilmelidir.
• Ürünün fiyatı, garanti süresi ve servis desteği düşünülmelidir.

En Çok Satılan Kontaktör Markaları

Elektrik sistemlerinde motorları çalıştırma, aydınlatma sistemlerini kontrol etme gibi birçok işlemi gerçekleştirmek için kullanılan bu aletler farklı markalar tarafından üretilmektedir. Kalite, dayanıklılık ve güvenilirlik gibi kriterler göz önüne alındığında en çok tercih edilen markalar arasında Siemens, Schneider Electric, Legrand, Emas ve Chint yer almaktadır. Siemens, endüstriyel otomasyon çözümlerindeki liderliğiyle dikkat çekerken Schneider Electric Tesys serisiyle Legrand ise estetik tasarımlarıyla öne çıkmaktadır. Yerli üretici Emas, uygun fiyatlı ve kaliteli ürünleriyle tercih edilirken Chint ise hızlı büyümesiyle bilinen global bir markadır.

Uygun Kontaktör Fiyatları

Fiyatlar; marka, model, teknik özellikler ve kullanım alanına göre değişiklik göstermektedir. Uygun fiyatlı olanlar daha küçük güçteki motorlar, aydınlatma sistemleri ya da basit devreler için tasarlanmıştır. Bu ürünler düşük akım kapasitelerine sahip olup daha hafif ve kompakt yapıda olabilir. Yüksek akım kapasiteleri ve gelişmiş koruma özellikleri sunan endüstriyel modeller ise daha yüksek fiyat aralıklarında yer alır. Ayrıca enerji verimliliği sağlayan, uzun ömürlü ve dayanıklı ürünlerde fiyat açısından farklılık gösterebilir. İhtiyacınıza uygun bir cihaz seçerken güvenilir markalar ve fiyat-performans oranına dikkat etmek gerekir.